Stappen van ervaringsdeskundigheid

Levenslang leren is heel gewoon. In het dagelijks leven doen we continu nieuwe ervaringen op. Om deze persoonlijke ervaringsdeskundigheid te gebruiken om anderen te helpen, zijn een aantal extra stappen te zetten. Meestal is ‘iets weten door ervaring’ niet voldoende. Bij de ontwikkeling van ervaringsdeskundigheid gaat het ook om jezelf kennen, weten hoe het voor anderen en kunnen.

Indeling stappen van ervaringsdeskundigheid

We onderscheiden vier stappen bij ervaringsdeskundigheid. Deze sluiten aan bij de stappen van scholing en ontwikkeling.

Stap 1

Zelf ervaren

Persoonlijke ervaringsdeskundigheid

Deze ervaringsdeskundigen hebben geleerd van situaties door ze te ervaren, en er oplossingsgericht mee bezig te zijn. 
Dit is een niet-overdraagbare vorm van ervaringsdeskundigheid. Iedereen heeft unieke ervaringen en is alleen zélf deskundig over zijn/haar eigen leven. 

> Voorlichters die hun persoonlijke verhaal vertellen.
> Proefpersonen bij onderzoek
> Lotgenoten, die elkaar op Facebook vinden in groepen.
> Belangenbehartigers die gedreven hun stokpaardje blijven bevechten.

Stap 2

Jezelf kennen

Persoonlijke ervaringskennis

Deze ervaringsdeskundigen hebben gereflecteerd op hun eigen ervaringen. Ze kunnen er met afstand en overzicht naar kijken. Door verwerkingsprocessen en de tijd die alle wonden heelt, slijt de emotie. Er komt steeds meer inzicht voor in de plaats. Bovendien hebben mensen vaak veel informatie opgezocht en weten ze nu ook inhoudelijk wat er met hen gebeurt. Ze kunnen de theorie uit boeken koppelen aan hun eigen ervaringen. Ook ervaringen met het zorgsysteem en regelgeving werken door. Deze ervaringskennis is deels theoretisch, deels gebaseerd op persoonlijke beleving.

> Gespreksbegeleiders bij lotgenotengroepen
> Auteurs van romans
> Leden van platforms voor mensen met een beperking

Stap 3

Weten hoe het voor anderen is

Collectieve ervaringskennis

Deze ervaringsdeskundigen kunnen hun eigen ervaringen plaatsen en vergelijken met die van anderen in eenzelfde soort situatie. Ze zijn ‘deskundig over ervaringen’ en kunnen het cliëntenperspectief benoemen. We noemen dit ‘collectieve ervaringskennis’

In precies dezelfde omstandigheden, handelen mensen allemaal anders. Toch zijn er ook overeenkomsten te benoemen, doordat mensen vergelijkbare processen doormaken. Door gesprekken met lotgenoten en het lezen van informatie, gaan ervaringsdeskundigen steeds meer dit soort overeenkomsten en verschillen zien tussen zichzelf en andere mensen in een vergelijkbare situatie. Ze krijgen meer inhoudelijke kennis over medische gegevens en over regelgeving. Ook ontstaat er een steeds beter onderbouwde visie op de zorg en samenleving.
De meeste ervaringsdeskundigen doen deze ‘collectieve ervaringskennis’ op bij patiënten- en cliëntenorganisaties. Het kan ook tijdens groepsbehandelingen in de zorg, of een opleidingen voor ervaringsdeskundigen. 

> Voorlichter die lezingen geven over een specifieke aandoening of beperking
> Belangenbehartigers in overkoepelende adviesraden
> Bloggers die kritische artikelen schrijven
> Trainers en trainingscteurs voor bijscholing van zorgprofessionals

Stap 4

Kunnen toepassen

Collectieve ervaringsdeskundigheid

Deze ervaringsdeskundigen werken voornamelijk vanuit collectieve ervaringskennis. Vanuit hun professionele vaardigheden, afgestemd op hun beroep op functie, kunnen ze ervaringsdeskundigheid als extra expertise toevoegen aan hun werk.

> Voorlichter die lezingen geven over een specifieke aandoening of beperking
> Belangenbehartigers in overkoepelende adviesraden
> Bloggers die analytische artikelen schrijven
> Trainers en trainingscteurs voor bijscholing van zorgprofessionals

Ervaringsdeskundigheid is geen vast gegeven. Je kan het ontwikkelen.Het uitgangspunt is dan niet de vraag óf iemand ervaringsdeskundig is, maar op welke manier iemand ervaringsdeskundig is. Om hier grip op te krijgen, is gebruiken we onderstaand stroomschema.

Competentiemodel

Voor elke soort werk zijn andere competenties nodig. Die competenties bestaan uit een combinatie van kennis en vaardigheden. Het gaat niet alleen om theoretische kennis. Ervaringsdeskundigheid wordt gezien als derde kennisbron, naast professionele kennis en wetenschappelijke kennis. Het gaat ook niet alleen om persoonlijke ervaringen. Professionele ervaringen en het ‘fingerspitzengefühl’ dat men daarbij ontwikkeld, dragen ook bij aan competenties.

In het dagelijks leven beïnvloeden alle kennis- en ervaringsbronnen elkaar. We leren van de ervaringen van mensen die op TV zien, kennen de belangrijkste ziekten en zoeken online naar informatie zodra we iets mankeren.

Het competentiemodel brengt de samenhang tussen kennis en ervaring in beeld. Het laat de twee manieren zien waarop we kennis ‘eigen maken’.

Van theorie naar eigen ervaringen

Van buiten naar binnen sluit dit model aan bij de gangbare voorbereiding op een beroep. We volgen een opleiding om een vak te leren, gebaseerd op theoretische kennis. Praktijkgerichte opleidingen moedigen studenten aan om de koppeling tussen praktijk en theorie te maken. Daarbij maken ze kennis met ervaringen van andere mensen. Via zelfreflectie kan men zich de stof echt eigen maken. De ervaringen in het dagelijks leven, zowel met werk als privé, worden daarna automatisch gekoppeld aan deze kennis.

Van eigen ervaringen naar theorie

Van binnen naar buiten lezen we de weg vanuit ervaringsdeskundigheid. Centraal staat de mens, met een unieke persoonlijkheid, herkomst en leefomgeving. Door te leren van ervaringen ontstaat ervaringsdeskundigheid. We richten ons hier op de ervaringsdeskundigheid rond ziekten/beperkingen en welzijn. Door onze eigen ervaringen naast die van anderen te leggen, kunnen we ze beter plaatsen. Vanuit die herkenning, komt soms pas de erkenning voor de eigen situatie. In contact met anderen doen mensen meer kennis op over zichzelf. Dicht bij zichzelf, door ervaringen uit te wisselen, en wat afstandelijker door ervaringen van anderen aan te horen. We leren ook van andermans ervaringen als die niet direct bij onze situatie aansluiten. Met empathie kijken we TV als een ervaringsdeskundige zijn of haar verteld. Brokjes van dit verhaal dragen bij aan onze ervaringskennis. Op dezelfde manier breidt onze kennis zich steeds verder uit. Informatie die aansluit bij eigen ervaringen, zullen we eerder onthouden dan informatie over onderwerpen waar we ons niet mee verbonden voelen. Tenslotte kunnen we al deze deskundigheid en kennis gebruiken in onze werksituatie.